Η πανώλη και το τέλος του αρχαίου κόσμου

Από την δεκαετία του 1960 ο ιστορικός Peter Brown μέσα από τα πρωτότυπα έργα του έστρεψε το ενδιαφέρον των ιστορικών στην περίοδο της ύστερης αρχαιότητας. Η οικονομική άνοδος και η πνευματική άνθηση εκείνης της περιόδου δημιούργησαν μια αισιόδοξη ματιά στην ύστερη αρχαιότητα και την αντιμετώπισαν σαν μια περίοδο μετάβασης και όχι παρακμής. Στην αρχή του 21ού αιώνα μαζί με την οικονομική κρίση και διάφορες μεταβολές και διαψεύσεις, που αυτή προκάλεσε τα ερωτήματα άλλαξαν. Έτσι, ξεκίνησε μια στροφή στην θεματολογία σχετικά με την παρακμή και το τέλος του αρχαίου κόσμου με διαφορετικές αφετηρίες και προβληματισμούς σε σχέση με αυτούς του Γίββωνος και του Μοντεσκιέ, που αντιμετώπιζαν την ύστερη αρχαιότητα και τον μεσαιώνα σαν ζοφερές και σκοτεινές εποχές.
Μια από τις αιτίες της κατάρρευσης ή του μετασχηματισμού του αρχαίου κόσμου είναι η επιδημία της πανώλης. Διάφορες συγκυρίες έχουν στρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς έρευνας τις τελευταίες δεκαετίες στην πανώλη της ύστερης αρχαιότητας, ως παράγοντα διαμόρφωσης ποικίλων μεταβολών τόσο πολιτιστικών, όσο και εκκλησιαστικών. Η συγγραφή της εργασίας συνέπεσε με την περίοδο της καραντίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Covid-19. Αυτό το γεγονός είχε και θετικές και αρνητικές συνέπειες. (Από τον πρόλογο του βιβλίου)

Η επιδημία της πανώλης ξέσπασε στα μέσα Ιουλίου του 541 σε μια μικρή πόλη της Αιγύπτου το Πηλούσιο. Στη συνέχεια διαδόθηκε σε ολόκληρη την μεσογειακή λεκάνη φτάνοντας από την Υεμένη στον νότο μέχρι τη Φιλανδία στο βορρά. Η συγκεκριμένη επιδημία συνιστά την πρώτη ιστορική αναφορά εμφάνισης πανώλης. Και μέχρι το 750 οι διάφορες εκδηλώσεις της αφάνισαν τον πληθυσμό του μεσογειακού κόσμου.
Το ενδιαφέρον των ερευνητών για την πανώλη του Ιουστινιανού πηγαίνει πίσω στα μισά του 19ου αιώνα. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το δραματικό ξέσπασμα της χολέρας που κατέστρεψε τους πληθυσμούς της Ευρώπης για πρώτη φορά το 1830 και 1840 προκάλεσε ένα γενικό ενδιαφέρον για τις επιδημίες του παρελθόντος. Επιπλέον η έκδοση Βυζαντινών ιστορικών έργων (Bonn Corpus CSHB) από το 1828 και μετά βοήθησε να αυξηθεί το ενδιαφέρον για την συγκεκριμένη περίοδο στον γερμανόφωνο κόσμο.