(Το κείμενο που ακολουθεί είναι ομιλία του θεολόγου Αντωνίου Σκλαβούνου που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2019, στον ιερό ναό Αγίας Παρασκευής Ηλιούπολης, στα πλαίσια εκδήλωσης του ναού για τους γονείς)
Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί,
Ευλογημένη νέα χρονιά, με υγεία σωματική αλλά κυρίως πνευματική και όπως προτρέπει ο ιερός Χρυσόστομος, δεν επιζητώ χρόνια πολλά, αλλά ψυχής διόρθωση!
Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική πρόσκληση να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις και προβληματισμούς για την εν Χριστώ αγωγή των παιδιών μας.
Σώμα Χριστού η Εκκλησία και μέρος αυτού του σώματος είναι και η ενορία της Αγίας Παρασκευής Ηλιουπόλεως. Και ως ενορία, αλλά και ως η μεγάλη μας οικογένεια φροντίζει για τα παιδιά της, για τα μέλη της ενορίας αυτής. Η ενορία πρέπει να είναι σαν μια οικογένεια, στην οποία μοιράζονται τα βάρη, τις λύπες και τις χαρές. Ανεκτίμητης αξίας είναι για τους γονείς οι ευκαιρίες που τους δίνονται μετά την θεία λατρεία ή σε μια εκδήλωση της ενορίας να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν, να συζητήσουν, να μοιραστούν με άλλους γονείς και τα παιδιά των οικογενειών της ενορίας να παίξουν μαζί και να δημιουργούν υγιείς, με πνευματικά θεμέλια, φιλίες. Δημιουργούνται έτσι δεσμοί τόσο στενοί ανάμεσα στα μέλη της ενορίας, όσο οι οικογενειακοί.
Ο τίτλος της σημερινής ομιλίας «Παιδί μου, γιατί μας το έκανες αυτό;» είναι δανεισμένος από ένα βιβλικό πρόσωπο. Πριν όμως σας αποκαλύψω σε ποιον ανήκει η φράση αυτή, θα ήθελα να δούμε μαζί ένα μικρό βίντεο.
Το βίντεο αυτό κάνει τον κύκλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τον τελευταίο καιρό και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας.
(το βίντεο σταματάει και εμφανίζεται ο τίτλος της ομιλίας)
Στο σημείο αυτό και ενώ σίγουρα έχουμε κάνει κάποιες σκέψεις ή κρίσεις μέσα μας… ας παραδειγματιστούμε από τον μεγάλο Πατέρα μας και την στάση που κράτησε στην επιστροφή του παιδιού Του, του άσωτου υιού. Με στοργή και αληθινή, θυσιαστική, θεϊκή αγάπη.
Ο άγιος Πορφύριο ο Καυσοκαλυβίτης, είχε αναφέρει το εξής περιστατικό:
«Ήρθε μια μάνα με κλάματα:
- Η κόρη μου, 14 ετών, έφυγε από το σπίτι εδώ και τρεις μέρες. Ο άντρας μου θα τη σκοτώσει όταν γυρίσει. Τι να κάνω;
- Το παιδί σας έφυγε εξαιτίας σας, της είπε. Να του φέρεστε καλά. Αύριο θα έρθει. Να έχετε έτοιμο φαγητό και ζεστό νερό για μπάνιο. Είναι πολύ ταλαιπωρημένο. Να μην του μιλήσετε καθόλου. Που ήσουν; Γιατί έφυγες; κ.λπ., γιατί θα ξαναφύγει. Μόνο αγάπη να του δείχνετε και να μην του μιλάτε».
……
(συνεχίζει το παραπάνω βίντεο)
Μια σκέψη σε αυτό που είδαμε: «Πριν κρίνουμε, πριν μαλώσουμε τα παιδιά μας, ας τα ακούσουμε πρώτα». Και κάτι που έλεγε ο άγιος Πορφύριος: «Όσο πιο επιθετικό είναι ένα παιδί, τόσο πιο ευαίσθητο είναι».
Ας επιστρέψουμε στον τίτλο της ομιλίας μας και ας δούμε ποιο είναι αυτό το βιβλικό πρόσωπο που λέει αυτή την φράση και σε ποιον απευθύνετε;
Ερώτηση προς το κοινό: Μήπως κάποιος από μας έχει κάποια ιδέα;
Το βιβλικό αυτό πρόσωπο, είναι το ιερό πρόσωπο της μητέρας του Θεού μας, η Παναγία μας. Όπως μας περιγράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς στο δεύτερο κεφάλαιο του ευαγγελίου του, η Παναγία απευθύνεται στον δωδεκαετή Ιησού, όταν μετά από αναζήτηση τριών ημερών τον βρίσκει να κάθεται ανάμεσα σε διδασκάλους στον Ναό του Σολομώντα, να συζητά μαζί τους και να θαυμάζουν όλοι με τις απαντήσεις που έδινε, ασυνήθιστες με την ηλικία Του.
Και η Παναγία μας ρωτάει τον μικρό Ιησού: «Τέκνον, τί ἐποίησας ἡμῖν οὕτως;», δηλαδή «Παιδί μου, γιατί μας το έκανες αυτό;» και ο δωδεκαετής Ιησούς με απόλυτη συνείδηση του Ποιος είναι απαντάει στην μητέρα Του: «τί ὅτι ἐζητεῖτέ με; Οὐκ ἤδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με;», «Γιατί με ζητάτε να με βρείτε; Δεν ξέρατε, ότι θα είμαι στο σπίτι του πατέρα μου;». Και αυτοί που άκουσαν τον λόγο αυτό δεν καταλάβουν τι εννοούσε ο Ιησούς Χριστός. Η Παναγία όμως, ως αληθινή μάνα όχι μόνο του Θεού μας, αλλά και δική μας, διατήρησε τον λόγο αυτό βαθιά χαραγμένα στην καρδία της! «καί ἡ μήτηρ αὐτοῦ διετήρει πάντα τά ρήματα ταῦτα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῇς.»
Κάποιες φορές, ειδικά όταν τα παιδιά μας είναι μεγαλύτερης ηλικίας, δεν χρειάζεται να απαντήσουμε σε αυτό που εκείνη την ώρα μας λένε. Θα πρέπει να μάθουμε να ακούμε τι μας λένε και συγχρόνως να προσευχόμαστε να τα φωτίσει και να τα αγιάσει ο Πανάγαθος Θεός μας! Βοηθός και αρωγός στην προσπάθεια μας, ας μην το ξεχνάμε αυτό, στέκεται και ο πνευματικός πατέρας!
Και η περικοπή αυτή του ευαγγελιστή Λουκά (2, 41-52) τελειώνει με την φράση, την οποία θα πρέπει και εμείς ως γονείς να την επιζητούμε για τα δικά μας παιδιά. «Και Ἰησοῦς προέκοπτε σοφίᾳ και ἡλικίᾳ και χάριτι παρά Θεῷ και ἀνθρώποις.»
Ως γονείς ενδιαφερόμαστε για την σωματική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών μας και καλώς κάνουμε, αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε και να φροντίζουμε και για την κατά χάριν ανάπτυξη των παιδιών μας.
Στην αγωνία αυτή της ανάπτυξης των παιδιών μας και στην αποφυγή να ακούσουμε το παιδί μας να αντιστρέψει το τίτλο της ομιλίας και να μας αναφωνήσει: «Μητέρα, πατέρα, γιατί μου το έκανες αυτό;» ας δούμε μαζί κάποιες σκέψεις για την χριστιανική ανατροφή των παιδιών μας.
Σε ένα χριστιανικό σπίτι τα παιδιά μεγαλώνουν φυσιολογικά μέσα στα πλαίσια του γάμου. Βάζουμε τα σωστά θεμέλια πριν προχωρήσουμε στο οικοδόμημα. Αν οι γονείς έχουμε εσφαλμένες αντιλήψεις για τον γάμο ή αν οι σκέψεις και φροντίδες μας δεν είναι στραμμένες προς την οικογενειακή ζωή, τα παιδιά μας θα υποστούν τις συνέπειες. Επί πλέον τα παιδιά μας πρέπει να βλέπουν στο πρόσωπο των γονέων τους ένα παράδειγμα για το δικό τους μελλοντικό γάμο.
Τα παιδιά υποφέρουν όταν οι γονείς τους δεν έχουν δώσει όλη την καρδία στο γάμο και στην οικογενειακή ζωή. Ο γάμος αποτελεί οδός σωτηρίας.
Κάποιος έγγαμος ρώτησε έναν πνευματικό: «Πως μπορώ, ζώντας μέσα στον κόσμο, να παραμείνω μέσα στην παρουσία του Θεού;». Ο γέροντας του απάντησε: «Να κάνεις το κάθε τι σαν να είσαι συνεργάτης στο έργο του Θεού». Το να είσαι συνεργάτης του Θεού στο έργο του γάμου και της χριστιανικής ανατροφής των παιδιών είναι πράγματι μεγάλος και άγιος ρόλος. Το ζευγάρι θα πρέπει να γνωρίζει ότι έχει την ευλογία να γίνει συνεργάτης του Θεού στη δημιουργία ενός νέου προσώπου.
Η χριστιανική ζωή είναι ζωή κατ΄ εικόνα του τριαδικού Θεού μας. Όπως είπε ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης: «Ο αδελφός μου είναι η ζωή μου». Ένας έγγαμος μπορεί να πει, και είναι ο μόνος θεολογικά σωστός τρόπος ζωής, «Η σύζυγος ή ο σύζυγος μου και το παιδί ή τα παιδιά μου είναι η ζωή μου. Είναι το περιεχόμενο της ζωής μου. Ζώντας μαζί τους πρέπει να μάθω την αγάπη του Τριαδικού Θεού μας. Μια αγάπη θυσιαστική, προσφοράς και ανιδιοτέλειας».
Μέσα στην χριστιανική οικογενειακή ζωή δεν υπάρχει δικό μου και δικό σου. Φεύγουμε από το ΕΓΩ και βιώνουμε – ζούμε το ΕΜΕΙΣ.
Η ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΑ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Η αγάπη που δέχεται ένα παιδί από τους γονείς του στην αρχή της ζωής του είναι αναντικατάστατη. Είναι ένα ασφαλές θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομήσει τη ζωή του. Όποιος στερείται την αγάπη των γονέων του στην αρχή της ζωής τους, συχνά αδυνατεί να υπομείνει τους ψυχικούς πόνους, ακόμα και τις μικρότερες «πληγές» που όλοι δεχόμαστε αναπόφευκτα στη ζωή μας με τους άλλους.
Γνωρίζουμε από την Αγία Γραφή και τους βίους των αγίων μας ότι ακόμα και από την κοιλιά της μητέρας του ένα παιδί μπορεί να αισθανθεί την παρουσία του Θεού. Θα θυμάστε τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστά του Χριστού μας, ο οποίος εσκίρτησε μέσα στην κοιλιά της μητέρας του Ελισάβετ, όταν αναγνώρισε την παρουσία του σαρκωθέντος Κυρίου. Επίσης στο βίο του αγίου Σεργίου διαβάζουμε ότι, όταν ακόμα ήταν στην κοιλιά της μητέρας του, εκραύγαζε στις πιο ιερές στιγμές της Θείας Λειτουργίας.
Οι εντυπώσεις τις οποίες δέχεται ένα βρέφος κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης της μητέρας του καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη φυσική, συναισθηματική ακόμα και την πνευματική του κατάσταση. Αν πρόκειται να έρθει στον κόσμο ένα πνευματικό όν, οι γονείς όχι μόνο θα πρέπει να φροντίζουν για την σωματική του ανάπτυξη, αλλά πρέπει να προσεύχονται συνεχώς για το παιδί τους κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης (και κυρίως η μητέρα), αναγνωρίζοντας ότι το παιδί ανήκει τόσο στο Θεό όσο και σ΄ αυτούς. Η μητέρα θα πρέπει να μετέχει συχνά στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας μας. Να προσεύχεται, να εξομολογείται, να εκκλησιάζεται, να κοινωνεί. Η καρδία της πρέπει να ξεχειλίζει από ένα καλωσόρισμα αγάπης και προσευχής για το νέο της παιδί.
Η στάση του πατέρα απέναντι στο παιδί, ακόμα και πριν τη γέννησή του, και η ατμόσφαιρα του σπιτιού είναι πολύ σημαντικές για την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού.
«Τι να κάνουμε με το παιδί μας, γέροντα, που είναι γεμάτο ανασφάλειες και φοβίες; ρώτησαν κάποιοι γονείς τον γέροντα Πορφύριο. Και ο γέροντας τους απάντησε: Εσείς φέρετε εξ ολοκλήρου την ευθύνη γι’ αυτό. Εκ κοιλίας μητρός του δημιουργήσατε, με τις κακές μεταξύ σας σχέσεις, όλα αυτά τα ψυχικά τραύματα, που θα κουβαλά σ’ όλη του τη ζωή».
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ
Ο Χριστός μας είπε ότι όταν γεννηθεί ένα παιδί, η μητέρα ξεχνάει τους πόνους της «διά τήν χαράν ὅτι ἐγεννήθη ἄνθρωπος εἰς τόν κόσμον» (Ιω. 16, 21). Τα λόγια Του δείχνουν ότι για τον Θεό μας η γέννηση του κάθε παιδιού είναι ένα μοναδικό γεγονός. Στα μάτια του Θεού γεννιέται όχι άλλο ένα ον, αλλά ένας μοναδικός, ανεπανάληπτος άνθρωπος. Ένα μοναδικό πρόσωπο για το οποίο ο Υιός του Θεού μας προσφέρθηκε και για την δική του σωτηρία πάνω στον Σταυρό.
Ένας γέροντας συμβούλεψε κάποια μητέρα η οποία σύντομα θα γεννούσε να βάλει μια πνευματική σφραγίδα στο παιδί λέγοντας την προσευχή του Ιησού, «Κύριε Ἰησού Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεού, ἐλέησόν με τον ἁμαρτωλό» κατά την διάρκεια της παραμονής της στο νοσοκομείο, ακόμα και την ώρα του τοκετού.
Αν προσευχόμαστε και σιγά-σιγά μαθαίνουμε να ζούμε μέσα στο πνεύμα της προσευχής, δημιουργούμε μια ατμόσφαιρα μέσα στην οποία τα παιδιά μας γεύονται την προσευχή και την παρουσία του Θεού. Αν μένουμε μέσα σ΄ αυτό το πνεύμα, τότε, ακόμα και χωρίς λόγια ακόμα και πριν μάθουν να μιλούν, τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν εντελώς φυσικά ένα αισθητήριο για την προσευχή και την επιθυμία να γνωρίσουν τον Θεό.
Όταν γεννηθεί το παιδί, ένας τρόπος έκφρασης της αγάπης των γονέων είναι η προσευχή. Οι γονείς μπορούν να προσεύχονται κοντά στο παιδί τους, την ώρα που το αγκαλιάζουν ή την ώρα που το φροντίζουν.
Διάβασα κάπου για κάποιον πατέρα, ο οποίος προσευχόταν κάθε βράδυ για το γιο του γονατιστός δίπλα στο κρεβάτι του, ενώ εκείνος κοιμόταν και παρακαλούσε θερμά τον Τριαδικό Θεό να γεμίσει τη ζωή του παιδιού του με τη Χάρι Του.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβουλεύει τους γονείς να δίνουν στα παιδιά τους ονόματα Αγίων, ώστε να έχουν έναν Άγιο ως παράδειγμα στη ζωή τους. Μπορούμε να προσευχόμαστε σ΄ αυτόν τον Άγιο να ευλογεί το παιδί μας και να βάλουμε μια εικόνα του κοντά του. Αργότερα θα διηγηθούμε στο παιδί μας τη ζωή του προστάτη του Αγίου.
Τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού έχουν κεφαλαιώδη σημασία, για τη σωματική, νοητική και πνευματική του ανάπτυξη. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του. Ο αγώνας των γονέων μπορεί να είναι πολύ κουραστικός και απαιτητικός, αλλά κάθε προσπάθεια αξίζει τον κόπο.
Όταν ένα βρέφος κλαίει πού ή δεν αφήνει τους γονείς του να κοιμηθούν ή τους εμποδίζει να παρακολουθήσουν ολόκληρη τη Θεία Λειτουργία, αυτοί ας μην ξεχνούν ποτέ ότι το παιδί αυτό είναι δημιούργημα του Θεού, παιδί του Θεού, δώρο του Θεού. Τέτοιες σκέψεις θα τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τη δυσφορία έναντι του βρέφους.
ΔΙΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφοντας για τη διδασκαλία της ομιλίας στα παιδιά, λέει κάτι πολύ σημαντικό από κάθε άποψη για το ρόλο των χριστιανικών γονέων: ότι το παράδειγμα είναι το παν. Λόγου χάριν, οι λέξεις τις οποίες χρησιμοποιούν οι γονείς και ο τρόπος της ομιλίας τους θα επηρεάσουν την ομιλία του παιδιού. Ο άγιος Ιωάννης λέει ότι, αν τα παιδιά ακούν τους γονείς τους να μιλούν με τρόπο προσβλητικό ή επιθετικό, θα μάθουν κι αυτά να μιλούν με τον ίδιο τρόπο. (υπάρχει ένα βίντεο που το δείχνει αυτό)
Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά θα πρέπει να μαθαίνουν την υπακοή από πολύ μικρή ηλικία. Είναι πολύ ευκολότερο να ασκηθεί ένα παιδί στην υπακοή από την αρχή της ζωής του. Κι εδώ το παράδειγμα των γονέων έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία: Αν το παιδί δεν τους βλέπει να σέβονται ο ένας το θέλημα του άλλου, δε θα μάθει την υπακοή. Η υπακοή είναι ζωτικής σημασίας από πνευματική άποψη και, αν τα παιδιά δεν την αποκτήσουν στη μικρή ηλικία, θα δυσκολευτούν πολύ να τη μάθουν αργότερα. Είναι δύσκολο να αλλάξει ένας εγωιστής ενήλικας, ο οποίος έχει κακομάθει σ΄ όλη του τη ζωή. Παιδιά που έχουν μάθει να γίνεται το θέλημα τους ή να χρησιμοποιούν διάφορα τεχνάσματα για να πάρουν ό,τι θέλουν και όταν το θέλουν, δεν μπορούν να μάθουν να αγαπούν. Η υπακοή είναι μια έκφραση αγάπης. Η υπακοή αναπτύσσεται καθώς το παιδί ωριμάζει.
Ένα από τα λάθη της σύγχρονης ζωής είναι η τάση να αποφεύγεται κάθε δραστηριότητα που απαιτεί προσπάθεια ή μόχθο ή μας αναγκάζει να ζητήσουμε τη βοήθεια κάποιου άλλου. Ακούμε παιδαγωγούς να ισχυρίζονται ότι, αν ένα παιδί δεν έχει πάντα επιτυχίες, θα αποκτήσει κόμπλεξ. Βεβαίως η ευχαρίστηση και η επιτυχία είναι απαραίτητες για την ενθάρρυνση και τη χαλάρωση του παιδιού. Αλλά πρέπει επίσης να υπάρχει πρόκληση, μια ευκαιρία να δοκιμάσει τις δυνατότητές του και να γνωρίσει ακόμα και την αποτυχία. Είναι πνευματικό αναγκαίο να μάθει την υπομονή, την αντοχή στην έλλειψη των ανέσεων και την ταπείνωση. Κι εδώ το παράδειγμα των γονέων παίζει σπουδαίο ρόλο. Τα παιδιά μαθαίνουν βλέποντας την αντίδραση των γονέων τους στην αρρώστια, στο πένθος, στα οικονομικά προβλήματα κ.λπ.
Τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται να βοηθούν τους ενήλικες στις δουλειές του σπιτιού ανάλογα με την ηλικία και τις δυνατότητές τους, ακόμα κι όταν είναι πολύ μικρά για να προσφέρουν πραγματικά χρήσιμο έργο, ακόμα κι αν η δουλειά είναι μερικές φορές πολύ δύσκολη γι’ αυτά και δεν μπορούν να την εκτελέσουν τέλεια. Έτσι μαθαίνουν τις ευθύνες τις οποίες θα πρέπει να αναλάβουν και επίσης να μην είναι εγωιστές. Ακόμα θα μπορέσουν να εκτιμήσουν περισσότερο όσα κάνουν γι’ αυτά οι γονείς τους.
Ένα από τα χαρακτηριστικά της χριστιανικής ζωής μέσα στον κόσμο είναι η γενναιοδωρία, η φιλοξενία και η καλοσύνη προς όλους εκείνους που έχουν ανάγκη. Αυτές οι αξίες μπορούν να καλλιεργηθούν στα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία. Μπορούν να μάθουν, κυρίως με το παράδειγμα, να μοιράζονται τα πράγματά τους και να συμμετέχουν στη φιλοξενία των επισκεπτών.
Αν η σχέση ενός παιδιού με τους γονείς του είναι στερεά και αν το παιδί εμπιστεύεται και σέβεται τους γονείς του, αρκεί μερικές φορές μια αυστηρή ή θλιμμένη έκφραση του προσώπου για να αναγνωρίσει το παιδί ότι σφάλλει. Στο βίο του Αγίου Σιλουανό διαβάζουμε ότι, όταν σε νεαρή ηλικία έπεσε σε αμάρτημα, του είπε ο πατέρας του την επόμενη μέρα: «Που ήσουν χθες, παιδί μου; Με πονούσε η καρδία μου». Τα λόγια αυτά εντυπώθηκαν στην ψυχή του αγίου Σιλουανού.
Η πειθαρχία πρέπει να είναι λογική και δίκαιη. Σκοπός της πειθαρχίας είναι να μάθουν τα παιδιά να διακρίνουν το καλό και το κακό. Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα όσον αφορά τη δικαιοσύνη και αναστατώνονται όταν οι γονείς εξοργίζονται υπερβολικά για το τίποτε, ή όταν η τιμωρία χρησιμοποιείται απροειδοποίητα. Όταν προειδοποιούμε πριν από την τιμωρία, η απειλή μας δε θα πρέπει να ξεπερνά τα όρια αυτού που πραγματικά θα κάνουμε. Μετά την τιμωρία πρέπει να δείχνουμε στο παιδί ότι είμαστε έτοιμοι να το συγχωρέσουμε. Πολύ συχνά τα παιδιά έχουν την αίσθηση ότι οι γονείς τους δεν τα αγαπούν όταν κάνουν αταξίες. Δεν αγαπούμε την αμαρτία, αγαπούμε όμως το αμαρτωλό. Αυτό μας το δίδαξε ο ίδιος ο Κύριος!
Η αγάπη για τα παιδιά μας πρέπει να γι’ αυτά μια εικόνα της αγάπης του Θεού για τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι, αν το παιδί ομολογήσει ένα σφάλμα του ή δείξει ειλικρινή μετάνοια, θα πρέπει να ελαφρύνουμε ανάλογα την επίπληξη ή την τιμωρία, τουλάχιστον όσον αφορά την ψυχική μας διάθεση. Αυτό δε σημαίνει ότι δικαιολογούμε το σφάλμα, ενθαρρύνουμε όμως μ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά μας να μην επιχειρούν να κρύβουν τα σφάλματα τους ή να βρίσκουν διάφορες προφάσεις για να δικαιολογούνται.
Επιθυμούμε να δώσουμε στα παιδιά μας μια γεύση της χαράς του ασώτου υιού που επιστρέφει στον πατέρα του, επειδή αυτή είναι η εικόνα και της δικής μας σχέσεως με τον Θεό.
Δεν πρέπει ποτέ να τιμωρούμε ή να φοβερίζουμε τα παιδιά χρησιμοποιώντας το όνομα του Χριστού. Να μην υποβάλλουμε ποτέ στο παιδί την ιδέα ότι ο Χριστός δεν το αγαπά όταν κάνει αταξίες, ή ότι η αρρώστια του είναι τιμωρία από τον Χριστό. Τα παιδιά θα μισήσουν τον Χριστό, αν, όταν αρρωσταίνουν, ή βλέπουν άλλους άρρωστους, νομίζουν ότι τα τιμωρεί για την αμαρτία τους, ή αν νομίζουν ότι ο Χριστός δεν τα αγαπά όταν κάνουν αταξίες. Άλλωστε αυτό δεν είναι αλήθεια. Ο Χριστός αγαπά τους αμαρτωλούς και πέθανε γι’ αυτούς.
Όταν διδάσκουμε στο παιδί πειθαρχία και υπακοή, πρέπει να αφήνουμε περιθώρια για την προσωπική ανάπτυξη και το χαρακτήρα του. Ο παιδαγωγικός μας στόχος δεν είναι να συντρίψουμε τη θέληση του παιδιού, ώστε να υποτάξουμε την προσωπικότητά του στη δική μας. Αν και το μικρό παιδί πρέπει να μάθει να κάνει χωρίς αντιρρήσεις αυτά που του ζητούν οι γονείς του, όμως ο απώτερος σκοπός μας είναι να αναπτυχθεί με τρόπο ώστε να μην είναι εγωιστής, αλλά να υπολογίζει τους άλλους. Αν συντρίψουμε τη θέληση του παιδιού, του στερούμε κάτι που είναι απαραίτητο για τη διαμόρφωσή του ως ελεύθερου ανθρώπινου προσώπου και που είναι επίσης απαραίτητο όπλο για την επιβίωσή του στο χριστιανικό αγώνα. Η βούληση είναι απαραίτητη για να βρούμε το δρόμο μας σ’ αυτόν τον κόσμο, ώστε να μη μένουμε τελείως εξαρτημένοι από το περιβάλλον του σπιτιού.
Δεν είναι φρόνιμο, από παιδαγωγική άποψη, να απαγορεύουμε πάντοτε. Συχνά πρέπει να γίνονται παραχωρήσεις, όχι μόνο από τα παιδιά αλλά και από τους γονείς. Ιδιαίτερα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι αιτίες για τις οποίες απαγορεύουμε κάτι θα πρέπει να είναι κατανοητές από αυτά. Μπορούμε ακόμα να βρούμε εναλλακτικές λύσεις ή να κάνουμε συμβιβασμούς.
Ένα πολύ μικρό παιδί, είναι προτιμότερο να το απομακρύνουμε από ένα απαγορευμένο αντικείμενο ή να στρέφουμε την προσοχή του κάπου αλλού, παρά να το μαλώνουμε συνεχώς χωρίς να απομακρύνουμε τον πειρασμό. Ίσως στην περίπτωση ενός εξαιρετικά ανυπότακτου παιδιού θα ωφελούσε περισσότερο, αν το αφήναμε να έχει προσωπική εμπειρία ορισμένων πραγμάτων. Μερικές φορές η απαγόρευση έχει το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκουμε: το παιδί επιθυμεί κάτι απαγορευμένο περισσότερο από πριν και δεν μπορεί να πάψει να το σκέπτεται. Η απαγόρευση, όταν είναι αναγκαία, θα είναι πολύ αποτελεσματικότερη αν λέμε «ναι» σε αρκετές άλλες περιπτώσεις, και ακόμη πιο αποτελεσματική, αν τα παιδιά μας έχουν μάθει από την εμπειρία τους να εμπιστεύονται και να σέβονται τη γνώμη μας. Μερικές φορές οι γονείς προτείνουν στα παιδιά τους να ζητούν την ευλογία του πνευματικού τους πατέρα πριν κάνουν κάτι. Σ’ αυτή την περίπτωση και οι γονείς πρέπει να ενεργούν σύμφωνα με το λόγο του ιερέα.
Είναι σημαντικό για τα παιδιά να αισθάνονται και να βλέπουν ότι οι γονείς συμφωνούν μεταξύ τους. Σε πρακτικό επίπεδο αυτό σημαίνει ότι, αν ο πατέρας και η μητέρα έχουν μια διαφωνία, θα πρέπει, όσο είναι δυνατόν, να φαίνεται ότι λύνουν τη διαφορά τους ειρηνικά. Δεν πρέπει να μαλώνουν και μάλιστα μπροστά στα παιδιά, ή να αντιμιλούν ο ένας στον άλλο παρά μόνο με ευγενικό τρόπο. Αν τα παιδιά τους δουν να καυγαδίζουν ή να διαφωνούν, θα πρέπει να τους δουν και να συμφιλιώνονται. Τα παιδιά αισθάνονται, ακόμα και χωρίς λόγια, την ένταση ανάμεσα στους γονείς τους και υποφέρουν. Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε απόλυτη ομοφωνία για όλα τα ζητήματα μεταξύ δύο ανθρώπων. Όμως δεν πρέπει τα παιδιά να αισθάνονται ότι οι διαφορές μεταξύ των γονέων τους χωρίζουν τον ένα από τον άλλο. Επίσης δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται ως ενδιάμεσοι συμφιλιωτές μεταξύ των γονέων τους. Η ομοφωνία μεταξύ των γονέων είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια των παιδιών και ένα υπόδειγμα για το δικό τους γάμο αργότερα.
ΠΩΣ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Όταν μιλούμε με τα παιδιά μας, πρέπει να τα ακούμε προσεκτικά. Μερικές φορές οι χριστιανοί ενήλικες ακούν τα παιδιά με μισό αυτί, εκτός ίσως αν μιλούν για τον Θεό. Πρέπει να ακούμε με προσοχή και προσευχή οποιοδήποτε θέμα απασχολεί το παιδί, ώστε η ευλογία του Θεού να φωτίσει κάθε πτυχή της ζωής του. Κανείς δεν θα υποστήριζε ότι ένα παιδί μπορεί πάντα να διακόπτει οποιαδήποτε στιγμή μια συζήτηση και να απαιτεί την προσοχή μας όποτε θέλει αυτό, αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πόσο χρόνο και πόση ενέργεια διαθέτουν οι γονείς απλώς για να συζητούν και να ασκούν τα παιδιά τους. Ακόμα κι όταν είμαστε απασχολημένοι, οφείλουμε να διακρίνουμε πότε η ερώτηση ενός μικρού παιδιού είναι αρκετά σοβαρή, ώστε να αξίζει να διακόψουμε την εργασία μας, επειδή μπορεί να μη μας ξαναδοθεί η ευκαιρία να απαντήσουμε σ’ αυτή την ερώτηση. Μόνο όταν το παιδί φτάσει σε κάποιο επίπεδο ωριμότητας, είναι δυνατόν να αναβάλλουμε για ευθετότερο χρόνο μια σοβαρή απάντηση.
Μην ξεχνάμε ότι η προσευχόμενη καρδία μας είναι αυτή που θα μας δείξει πώς να μιλήσουμε προς όφελος του παιδιού.
Όταν απαντάμε σ’ ένα παιδί, πρέπει να απαντάμε στο ίδιο το παιδί και όχι για να μας ακούσουν οι άλλοι ενήλικες που είναι παρόντες και ίσως διασκεδάζουν ή εντυπωσιάζονται από τις ερωτήσεις του παιδιού. Είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε αληθινές συνομιλίες με ένα παιδί, όσο κι αν αυτές είναι προσαρμοσμένες στο επίπεδο αναπτύξεως του. Οι ενήλικες πρέπει επίσης να προσέχουν να μη δείχνουν ότι διασκεδάζουν με τον τρόπο που εκφράζεται το παιδί, αν υπάρχει φόβος αυτή η συμπεριφορά τους να χαλάσει τη συζήτηση. Υπάρχει καιρός για γέλιο, αλλά υπάρχει επίσης ο καιρός που πρέπει να προσέξουμε να μην γελοιοποιήσουμε μια σοβαρή ερώτηση ή σχόλιο.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Η θρησκευτική μόρφωση των παιδιών επιτυγχάνεται κυρίως με το παράδειγμα και με την ατμόσφαιρα αγάπης και προσευχής μέσα στο σπίτι. Στους βίους των αγίων βλέπει κανείς συχνά πως η ζωή ενός αγίου επηρεάστηκε από κάποιον άγιο άνθρωπο που απλώς είδε. Ο άγιος Νεκτάριος θυμόταν πάντα την αγάπη της γιαγιάς του και πως στεκόταν όταν προσευχόταν μπροστά στις εικόνες.
Η αγάπη, η προσευχή και το παράδειγμα είναι περισσότερο αποτελεσματικά από τα λόγια – στην πραγματικότητα είναι αυτά που δίνουν αξία στα λόγια – όταν οδηγούμε τα παιδιά προς τον Θεό. Θέλουμε να αγαπούμε τον Θεό ελεύθερα. Δεν επιβάλλουμε σε άλλον άνθρωπο την αγάπη του Θεού.
Δεν θα βοηθήσουμε τόσο τα παιδιά μας με τα λόγια μας για τον Θεό, όσο με την παραμονή μας μέσα στην παρουσία του Θεού.
Οι καλύτερες εκπαιδευτικές μέθοδοι έχουν ως στόχο να διδάξουν στα παιδιά πώς να μαθαίνουν. Υπάρχει μια παροιμία που λέει: «Δώσε στο γιό σου ένα ψάρι και θα φάει καλά σήμερα. Μάθε του πώς να ψαρεύει και θα τρώει καλά σ’ όλη του τη ζωή». Έτσι αντιλαμβανόμαστε το έργο μας ως χριστιανοί γονείς. Εμπνέουμε στα παιδιά μας την αγάπη για τον Θεό και τα διδάσκουμε πώς να βρίσκουν μόνα τους το θέλημα Του. Αν μάθουμε στα παιδιά μας να αγαπούν τον Θεό, την Παναγία και τους αγίους μας, «ταῦτα πάντα προστεθήσεται αὐτοῖς» (Μτθ. 6, 33).
Προσπαθούμε να εμπνεύσουμε και όχι να επιβάλουμε δια της βίας. Προσπαθούμε να θεμελιώνεται βαθειά μέσα στην καρδιά τους η πεποίθηση ότι ο τρόπος ζωής της Εκκλησίας είναι ο δρόμος της αληθινής ζωής.
Συμβούλευε ο άγιος Πορφύριος: «Μην πιέζετε τα παιδιά σας. Συνήθως οι αδυναμίες των παιδιών προέρχονται από τους γονείς που καταπιέζουν τα παιδιά τους από αγάπη βέβαια, αλλά από απλή ανθρώπινη αγάπη… Ό,τι θέλετε να τους πείτε να τους το λέτε με την προσευχή σας. Τα παιδιά δεν ακούν με τα αυτιά. Μόνον όταν έρχεται η θεία Χάρις που τα φωτίζει, τότε ακούνε αυτά που θέλουμε να τους πούμε. Η προσευχή γίνεται πνευματικό χάδι, που χαϊδεύει, αγκαλιάζει, έλκει τα παιδιά».
Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Τα παιδιά στην Εκκλησία μας είναι πλήρη μέλη του σώματος του Χριστού. Δεν έχουμε ειδικές ακολουθίες για παιδιά, επειδή γνωρίζουμε ότι η εμπειρία των λειτουργικών ακολουθιών δεν είναι αποκλειστικά και μόνον λογική. Ακόμα κι αν έναν παιδί δεν μπορεί να καταλάβει όλα όσα συμβαίνουν, μπορεί να δει, να ακούσει, να οσφρανθεί, να γευθεί, να αγγίξει… και να αποκτήσει εμπειρία της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος. Δεν πρέπει να στερούμαι τα παιδιά μας από αυτή την εμπειρία. Πρέπει να τα προετοιμάζουμε ώστε να εκτιμήσουν την αξία της, να την περιμένουν με χαρά και να συμμετέχουν σ’ αυτήν με την προσευχή και με όλους τους δυνατούς τρόπους.
Οι γονείς δεν πρέπει να φορτώνουν υπερβολικά τα παιδιά με προσευχές μεγάλης διάρκειας στο σπίτι ή πηγαίνοντάς τα σε όλες τις ακολουθίες, επειδή οι ίδιοι θέλουν να συμμετέχουν σ’ αυτές. Δε θα θέλαμε να κυριεύει τα παιδιά μας η τεμπελιά, όταν πρόκειται να πάνε στην εκκλησία. Αν στα μάτια τους η εκκλησία δεν είναι παρά μια βαρετή υποχρέωση, είναι πιθανόν να επαναστατήσουν εναντίον της.
Οι γονείς καλό θα είναι πριν από κάθε ακολουθία ή θεία λειτουργία να προετοιμάζουν τα παιδιά τους για το πώς θα πρέπει να στέκονται και να φέρονται μέσα στην εκκλησία, στο ναό του Θεού. Το παιδί όσο και μικρό και εάν είναι μπορεί να καταλάβει την διαφορά του χώρου. Ο ναός είναι το σπίτι του Θεού, μέσα στο οποίο μας δίνεται η δυνατότητα να πλησιάσουμε ακόμα περισσότερο με τον Θεό μας και να έρθουμε σε κοινωνία μαζί Του. Μπορούμε να εξηγούμε στα παιδιά μας τι συμβαίνει ή αν η ακολουθία είναι πολύ μεγάλη μπορούμε να τα φέρουμε στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν ένα μέρος της. Και σε αυτή την περίπτωση μεγάλη σημασία έχει τα παιδιά να βλέπουν πως βιώνουν οι γονείς τους αυτή τη μυστηριακή σχέση με τις ιερές ακολουθίες της εκκλησίας μας.
Κάθε παιδί θα πρέπει να προετοιμάζεται από όσο το δυνατόν μικρότερη ηλικία και να περιμένει να δεχθεί τη Θεία Κοινωνία. Είναι επικίνδυνο πνευματικά να αναγκάζουμε ή να δωροδοκούμε ένα παιδί για να κοινωνήσει παρά τη θέληση του. Όταν μιλάμε για τη Θεία Κοινωνία σε πολύ μικρά παιδιά, θέλει μια διάκριση τους όρους και τις λέξεις που χρησιμοποιούμε. «Ο Χριστός έρχεται σε μας με την μορφή του άρτου και του οίνου από συγκατάβαση και ξέρει πόσο δύσκολο θα ήταν για μας διαφορετικά να συμμετέχουμε στη ζωή Του». Οι γονείς θα πρέπει να συμβουλεύονται τον πνευματικό τους πατέρα για την συχνότητα προσέλευσης στο μυστήριο της Θείας Κοινωνίας της δικής τους αλλά και των παιδιών τους.
Όσον αφορά την καθημερινή πρωινή και βραδινή προσευχή της οικογένειας, ίσως είναι δύσκολο να ορισθεί συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Η ειλικρινής και τακτική προσευχή είναι πιο σημαντική από την ποσοτικά μεγάλη προσευχή. Το βασικό είναι να δίνουν οι γονείς το παράδειγμα, χωρίς επίδειξη, της τακτικής προσευχής ως μια φυσική λειτουργία της ημέρας και τα παιδιά να βλέπουν πως ωφελούνται απ’ αυτήν. Στη κοινή προσευχή καλό είναι να διαβάζουν και τα παιδιά κάποιες από τις προσευχές (αν βέβαια είναι σε ηλικία που μπορούν να διαβάζουν), ή να λέγονται από όλη την οικογένεια. Η επανάληψη διαφόρων προσευχών είναι αυτό που θα βοηθήσει ακόμα και τα μικρότερα παιδιά που δεν γνωρίζουν ανάγνωση, να μαθαίνουν να τις λένε χωρίς την βοήθεια των μεγάλων. Εάν το παιδί αποκτήσει την καλή συνήθεια της προσευχής και αντιληφθεί πόσο αναγκαία είναι για την ύπαρξη του, τότε ας ζητούμε την ευλογία του Θεού για να την διατηρήσει αυτή την καλή συνήθεια.
Όταν αναφερόμαστε στο θέμα της συμμετοχής στις ακολουθίες της εκκλησίας, της Θείας Κοινωνίας και της προσευχής στο σπίτι, πρέπει να έχουμε κατά νουν όχι μόνο το άμεσο αποτέλεσμα αλλά και μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Πως θα το βοηθήσουμε να διατηρήσει μέχρι την ενηλικίωσή του την επιθυμία να γνωρίσει τον Χριστό και να έχει κοινωνία μαζί Του; Είναι δυνατόν ένα παιδί να πηγαίνει συχνά στην εκκλησία κι όμως την ίδια στιγμή ενδόμυχα να επαναστατεί και να απορρίπτει τη χάρη. Μερικοί άθεοι μεγάλωσαν μέσα σε ευσεβείς οικογένειες.
Μπορούμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία – κυρίως με το παράδειγμα μας – να συμβουλεύονται ένα πνευματικό πατέρα και να υπακούουν στο λόγο του ως λόγο Θεού.
Οι γονείς οφείλουν να αποφεύγουν κάθε ανάμειξη στο ιερό μυστήριο της εξομολογήσεως, αν δεν θέλουν να στερήσουν από τα παιδιά τους τη χάρη αυτού του μυστηρίου. Η εξομολόγηση δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως απλή θρησκευτική υποχρέωση αλλά ως ευκαιρία να δεχθούμε τη συγχώρεση του Χριστού. Εάν ένα παιδί, όσο και μικρό και εάν είναι, πάει να εξομολογηθεί, ας το θεωρήσουμε ως κάτι το εντελώς φυσιολογικό και ας το πάρουμε στα σοβαρά.
Η ΠΡΩΤΗ ΕΝΤΟΛΗ
Τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται να θεωρούν τον Χριστό και τους αγίους φίλους, στους οποίους μπορούν να πουν τα πάντα και οι οποίοι τα αγαπούν πιο στοργικά, κι απ’ τους γονείς τους. Έτσι μπορούν να αναπτύξουν μια προσωπική σχέση με τον Θεό και η εμπιστοσύνη τους σ’ Αυτόν θα αυξάνει με την εμπειρία.
Το παιδί πρέπει να μεγαλώνει με την πεποίθηση ότι η αγάπη για τον Χριστό είναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο.
Ας εμπνέουμε στα παιδιά μας ευγνωμοσύνη για το γεγονός ότι είναι ορθόδοξα και να τα διδάσκουμε να μην αισθάνονται ανώτερα ούτε να περιφρονούν τους άλλους. Άλλωστε ο Θεός μας είναι Θεός Αγάπης. Δεν κάνει διακρίσεις και χωρίζει τους ανθρώπους. Για όλα τα πλάσματα Του ανατέλλει τον ήλιο Του. Εμείς με ποιο δικαίωμα θεωρούμε τους εαυτούς μας ανώτερο από τους άλλους ανθρώπους, που είναι και αυτά παιδιά του Θεού;
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Ένα μέρος της φυσικής αναπτύξεως του παιδιού είναι η παιδική ψυχαγωγία. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να διασκεδάζουν ανέμελα, να χαίρονται την ελευθερία τους από κάθε υπευθυνότητα, να εκτονώνονται. Έχουν ανάγκη από κοινωνική ζωή, όχι μόνο για διασκέδαση και χαλάρωση αλλά και για να αποκτήσουν την εμπειρία της επαφής με τους άλλους και με τον κόσμο μέσα στον οποίο μας δόθηκε για να ζήσουμε. Στόχος των χριστιανικών γονέων είναι η διασκέδαση και η κοινωνική ζωή να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη των παιδιών ως χριστιανικών προσώπων, τα οποία να μπορούν να ζουν την πίστη τους μέσα στον κόσμο μας. Εν τούτοις είναι προφανές ότι πολλές απόψεις της ζωής «τοῦ κόσμου τούτου» είναι απαράδεκτες για έναν Χριστιανό. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να αποφύγουμε τις ακρότητες και φυσικά πρέπει να λαμβάνουμε πάντοτε υπ’ όψιν την ηλικία του παιδιού. Η φροντίδα γι’ αυτή την πλευρά της ανατροφής των παιδιών είναι ένα λεπτό και χρονοβόρο έργο. Δεν πρέπει όμως να θεωρούμε χάσιμο χρόνου την ψυχαγωγία και την κοινωνική ζωή, απλώς και μόνον επειδή ο κύριος στόχος μας είναι η πνευματική ανάπτυξη των παιδιών μας. Αντίθετα, αν επιθυμία μας είναι να εξελιχθούν τα παιδιά μας σε ελεύθερες και ώριμες προσωπικότητες που θα αγαπούν τον Θεό και ταυτόχρονα θα μπορούν να αντιμετωπίσουν τη ζωή μέσα σ’ ένα περιβάλλον το οποίο δεν εμπνέει την αγάπη για τον Θεό, θα πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στην ψυχαγωγία και τις φιλίες των παιδιών μας. Αν παραμελήσουμε αυτή τη σημαντική πλευρά της ζωής, τα παιδιά μας ή θα παρασυρθούν από το ρεύμα του κόσμου ή θα αισθανθούν καταπιεσμένα και θα επαναστατήσουν.
Ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα, ώστε δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα ζήσουν π.χ. με τον τρόπο που ζούσαμε εμείς πριν από είκοσι, τριάντα ή περισσότερα χρόνια. Δεν πρέπει να ωθήσουμε τα παιδιά να μπουν σε καλούπια μη ρεαλιστικά, διότι κινδυνεύουμε να βρεθούμε υπεύθυνοι για μια πιθανή ανταρσία τους ή ακόμα χειρότερα για ψυχολογικά προβλήματα. Από την άλλη πλευρά δεν μπορούμε να είμαστε ήσυχοι όταν οι αξίες των παιδιών μας στην καθημερινή ζωή είναι «τοῦ κόσμου τούτου», παρ’ όλο που αυτά πηγαίνουν στην εκκλησία. Αυτό είναι πολύ βασικό από πνευματική άποψη. Πρέπει να βρούμε τη σωτηρία μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο, όπως είναι.
Αν δεν θέλουμε να παραδοθούν τα παιδιά μας σε βλαβερή ψυχαγωγία οφείλουμε να θυσιάσουμε χρόνο και ενέργεια για να τους προσφέρουμε χαρές που δεν βλάπτουν. Αυτό ακριβώς λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Προτείνει, αντί να πηγαίνουμε τα παιδιά μας σε ακατάλληλα θεάματα, να τα οδηγούμε σε άλλα μέρη και να βρίσκουμε γι’ αυτά άλλες μορφές ψυχαγωγίας και χαλάρωσης. Όσο περισσότερο γεμίζει ο χρόνος των παιδιών μας με υγιείς ασχολίες, τόσο λιγότερο θα είναι διαθέσιμα για βλαβερή ψυχαγωγία.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι και μόνο το γεγονός ότι είναι ορθόδοξα είναι μια «άσκηση» για τα παιδιά μας. Πολλά παιδιά γίνονται αντικείμενο ειρωνικών πειραγμάτων στο σχολείο, επειδή πηγαίνουν στην εκκλησία, επειδή δε βρίζουν, επειδή νηστεύουν, επειδή δεν έχουν «εμπειρία» με το άλλο φύλο κ.ο.κ. Δε πρέπει να υποτιμούμε τη συνεχή πίεση των ιδεών που μοιάζουν να θέτουν υπό αμφισβήτηση την Ορθοδοξία. Ας μην παρουσιάζουμε την Ορθοδοξία ως κάτι αρνητικό αλλά ως την αληθινή ζωή.
Συμβουλεύοντας έναν χριστιανό πατέρα για το γιο του, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος του λέει: «Να τον τιμάς με πολλά δώρα, ώστε να μπορεί η ψυχή του να υπομείνει την ατιμία από την απαγόρευση να πάει σε αισχρά θεάματα». Προφανώς δεν μας συνιστά να παραχαϊδεύουμε τα παιδιά μας. Αλλά η ζωή τους θα ήταν πιο εύκολη αν, αντί να είναι υποχρεωμένα να λένε στους συμμαθητές τους: «΄Όχι, δεν μου επιτρέπουν οι γονείς μου να το κάνω αυτό», να μπορούσαν να πουν «Έχουμε κανονίσει να πάμε στο πάρκο να παίξουμε». Ας κάνουν τα παιδιά μας μερικά πράγματα ή ας έχουν μερικά πράγματα, που θα τα κάνουν κάπου-κάπου αντικείμενο της φυσικής ζήλειας των άλλων παιδιών.
Όταν υπάρχει τηλεόραση στο σπίτι θα πρέπει να υπηρετεί την οικογενειακή ζωή και όχι να την καταδυναστεύει. Τα παιδιά μας δεν πρέπει να συνηθίζουν στην παθητική ψυχαγωγία που τους προσφέρεται έτοιμη. Η τηλεόραση δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως φύλακας των παιδιών. Δεν την ανοίγουμε για να ησυχάσουν τα παιδιά ούτε για να μείνουν στο σπίτι. Η παρακολούθηση της τηλεόρασης ας είναι μια οικογενειακή δραστηριότητα. Οφείλουν οι γονείς να συζητούν τα προγράμματα με τα παιδιά τους σε μια κατάλληλη στιγμή και να καλλιεργούν στα παιδιά ένα υγιές κριτικό αισθητήριο. Στόχος μας πρέπει να είναι να μάθουν τα παιδιά μας, καθώς θα μεγαλώνουν, να κάνουν μόνα τους την επιλογή των προγραμμάτων, να χρησιμοποιούν την τηλεόραση για να δουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και μετά να την κλείνουν. Με άλλα λόγια δεν βλέπει κανείς τηλεόραση για να περνά η ώρα.
Οι δραστηριότητες με τις οποίες γεμίζει ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών μας δεν πρέπει κατ’ ανάγκην να αποσκοπούν πάντοτε στην ευχαρίστηση. Επισκέψεις σε ασθενείς ή μοναχικούς αδελφούς μας. Συλλογή ειδών πρώτης ανάγκης για αγαθοεργίες. Καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης προς το δημιούργημα του Θεού μας. Να νιώσουν ότι ζώντας την χριστιανική ζωή, ζουν μια ελεύθερη ζωή. Χωρίς καταπίεση και απαγορεύσεις, αλλά ελεύθερη μέσα στην αγάπη του Χριστού. Γιατί αγαπώ σημαίνει υπάρχω. Και υπάρχουμε μέσα στην αγκαλιά του στοργικού Ουράνιου Πατέρα μας.
Διαβάζουμε στο Γεροντικό την ακόλουθη διήγηση: Ο Μέγας Αντώνιος μια μέρα κουβέντιαζε κι αστειευόταν με τους μαθητές του έξω απ’ το κελλί του, όταν πλησίασε ένας κυνηγός και σκανδαλίσθηκε που οι μοναχοί ξεκουράζονταν με τέτοιο τρόπο. Ο Άγιος Αντώνιος τότε του είπε να βάλει ένα βέλος στο τόξο του και να το τεντώσει. Εκείνος το έκανε και ο Άγιος του είπε: «Τώρα τέντωσε περισσότερο». Ο κυνηγός υπάκουσε κι ο Άγιος του είπε πάλι: «Συνέχισε να το τεντώνεις». Αυτή τη φορά ο κυνηγός του απάντησε: «Όχι, δεν μπορώ να το τεντώσω περισσότερο, γιατί θα σπάσει». Ο άγιος τότε του είπε: «Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το έργο του Θεού. Αν τεντώσουμε τους αδελφούς πάνω απ’ το μέτρο των δυνατοτήτων τους, γρήγορα θα σπάσουν. Είναι λοιπόν αναγκαίο κάπου-κάπου να κατεβαίνω στο επίπεδό τους και να ανταποκρίνομαι στις ανάγκες τους». Αν αυτό είχε εφαρμογή στους μοναχούς των πρώτων αιώνων, πολύ περισσότερο ισχύει στη εποχή μας.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβουλεύει τους γονείς να βρουν καλή παρέα για τα παιδιά τους, ώστε αυτά να επιθυμούν να μιμούνται καλούς φίλους. Ως μέλη της Εκκλησίας οφείλουμε να έχουμε κοινωνικές σχέσεις μεταξύ μας. Επίσης να υποστηρίζουμε τα κατηχητικά σχολεία και τις νεανικές ομάδες τις ενορίας μας καθώς και τις κατασκηνώσεις της Εκκλησίας μας .
Ένας τρόπος να προστατέψουμε τα παιδιά μας από τις κακές επιδράσεις και από τη «διπλή ζωή» σπιτιού και σχολείου, είναι να τα ενθαρρύνουμε να καλούν τους συμμαθητές φίλους τους στο σπίτι μας. Ας απολαύσουν οι φίλοι των παιδιών μας την ώρα που θα περάσουν στο σπίτι μας. Ας τους προσφέρουμε απλόχερα την καλοσύνη, το ενδιαφέρον μας και ωραία πράγματα για να φάνε. Θα μάθουν έτσι τα παιδιά μας να δημιουργούν σχέσεις, ακόμα και μ’ εκείνους που δεν ανήκουν στην Εκκλησία, έχοντας όμως βάση τις χριστιανικές αξίες του σπιτιού τους.
Πρέπει να διαθέτουμε χρόνο για να ψυχαγωγούμαστε και να εργαζόμαστε μαζί με τα παιδιά μας. Πάνω από όλα πρέπει να προσευχόμαστε στον Θεό να τα προστατεύει από κάθε κακό και, όσο εξαρτάται από εμάς, να τους εμπνέουμε αγάπη για τον Χριστό, ώστε να έχουν μέσα στην καρδία τους ένα εσωτερικό δείκτη. Μόνο μια τέτοια προστασία θα διαρκέσει μέχρι να ενηλικιωθούν και να γίνουν ανεξάρτητα.
Αν οι εμπειρίες του παιδιού από τη ζωή της Εκκλησίας και από τη χριστιανική του οικογένεια είναι θετικές, αυτό και μόνο αρκεί για να κρατήσει την ορθόδοξη πίστη του μέχρι να ενηλικιωθεί. Σε πολλές περιπτώσεις η ίδια η ζωή και το παράδειγμα του σπιτιού κατά την διάρκεια των κρίσιμων χρόνων της εφηβείας, αρκούν για να προφυλάξουν τα παιδιά, ώστε να μην εγκαταλείψουν τον χριστιανικό τρόπο ζωής.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη από όλη μας την κατανόηση, την προσοχή, την αγάπη και την προσευχή.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη να ζήσουν το μυστήριο της Θεότητας.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη να βιώσουν την αλήθεια του Ευαγγελίου.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη να τους μιλήσουμε με το παράδειγμα της ζωής μας.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη να τους ακούσουμε μέσα από τη σιωπή μας.
- Οι έφηβοι μας έχουν ανάγκη να πιστέψουν.
Η πραγματική πίστη βιώνει την παρουσία του Θεού και τη γεύση της Βασιλείας Του και αυτό το βίωμα καθορίζει τον τρόπο ζωής του πιστού που έτσι μεταδίδει στους άλλους αυτό που βιώνει. Κάποτε ένας γέροντας από την έρημο είπε στον υποτακτικό του. «Σήμερα θα πάμε να κηρύξουμε στον κόσμο». «Να είναι ευλογημένο, γέροντα» απάντησε ο υποτακτικός. Ξεκίνησαν λοιπόν για την πόλη. Όταν έφτασαν εκεί, πούλησαν το εργόχειρό τους, αγόρασαν κάποιες προμήθειες, επισκέφτηκαν κάποιους και όταν άρχισε να βραδιάζει, είπε ο γέροντας, «είναι καιρός να επιστρέψουμε στο μοναστήρι». «Μα δεν είπες, γέροντα, ότι θα ερχόμαστε σήμερα να κηρύξουμε στον κόσμο;» λέει ο υποτακτικός. «Και τι κάναμε όλη τη ημέρα;» απάντησε ο γέροντας. Καταλαβαίνουμε ότι ο τρόπος που περπάτησαν, που μίλησαν, που χαιρέτησαν, που έφαγαν, που πούλησαν και διαπραγματεύτηκαν το εργόχειρό τους, η συνολική παρουσία τους ήταν το κήρυγμα και όχι τα λόγια που ενδεχομένως θα έλεγαν.
Διάβασα κάποτε ένα σύνθημα γραμμένο στον τοίχο και μου έκανε μεγάλη εντύπωση: «Ίσως η μοναδική φορά που κάποιος διαβάσει την Αγία Γραφή, είναι βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο ζεις!»
Στη χριστιανική πνευματικότητα δεν διδάσκουμε μέσα από τις επιτυχίες μας αλλά κυρίως μέσα από τη ταπείνωση και την αγάπη μας. Τα ασκητικά επιτεύγματα, η μετάνοια, η πίστη, δεν είναι αποτέλεσμα μονάχα της δικής μας ικανότητας αλλά πρωτίστως της χάρης του Θεού. Είναι δωρεές και καρποί μιας σχέσεως.
Αυτή τη σχέση πρέπει να μεταδώσουμε στα παιδιά μας. Μια σχέση ζωντανή με τον ζωντανό Θεό, που δεν εξαρτάται από την δική μας ηθική καθαρότητα και τελειότητα αλλά από την αγάπη και το έλεος του Κυρίου μας.
Τα παιδιά μας δεν θα διδαχτούν την πίστη ως μια ιδέα αλλά ως μια σχέση. Και στις σχέσεις τίποτε δεν είναι σταθερό και βέβαιο. Θα βιώσουν μέσα από εμάς την έντονη παρουσία του Θεού στη ζωή της οικογένειας αλλά και τον καιρό της «απουσίας» και «σιωπής» του Θεού, αυτό το άγιο κρυφτό που ενίοτε ο Θεός παίζει μαζί μας, καθώς έλεγε ο γέροντας Αιμιλιανός Σιμωνοπετρίτης.
Η χριστιανική αγωγή φανερώνεται στην καθημερινότητα της ζωής μας. Αυτό που είμαστε φαίνεται. Μπορεί να λέμε στα παιδιά μας καθημερινά ότι ο Χριστός είναι ζωή και χαρά αλλά, να μας βλέπουν θυμωμένους και αγέλαστους, μίζερους και γκρινιάρηδες, δεν πράττουμε τίποτε άλλο παρά να ακυρώνουμε βιωματικά αυτό που διδάσκουμε.
Θα μου επιτρέψετε να κλείσω αυτές τις σκέψεις, διαβάζοντας ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο «Μητέρα, πρόσεχε!» έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα κείμενο με τον εξής τίτλο: «Πώς να… καταστρέψετε αποτελεσματικά το παιδί σας!»
* Από μικρό να μην του αρνείστε τίποτα. Δίνετέ του ό,τι επιθυμεί, ό,τι ζητάει, ιδίως όταν πεισματώνει και κλαίει. Έτσι θα μεγαλώσει και θα πιστεύει πως οι άλλοι του οφείλουν τα πάντα, πως έχει μόνο δικαιώματα.
* Όταν αρχίσει να ξεστομίζει βρισιές, εσείς να γελάτε. Έτσι θα του δώσετε να καταλάβει ότι είναι πολύ έξυπνο!
* Μην του λέτε ποτέ: «Αυτό είναι κακό!». Έτσι λένε μόνο τα παλιά μυαλά. Όταν αργότερα συναντήσει στη ζωή του δυσκολίες και θα υποστεί το κακό, τότε θα έχει την βεβαιότητα πως η κοινωνία είναι που το αδικεί.
* Μαζεύετε εσείς ό,τι παρατάει εδώ κι εκεί -βιβλία, ρούχα, παπούτσια… Μην του πείτε ποτέ: «Μάζεψέ τα, βάλ’ τα στη θέση τους». Έτσι θα πιστέψει πως η μάνα είναι δούλα του, και πως για όλα είναι υπεύθυνοι πάντα οι άλλοι.
* Αφήστε το να βλέπει τα πάντα (προπαντός στην τηλεόραση) και να διαβάζει τα πάντα, χωρίς ποτέ να το καθοδηγείτε. Το παιδί σας είναι ατσίδα και ξέρει να διακρίνει! Η μόρφωσή του θα γίνει έτσι πολύ πλατειά!
* Μην του δίνετε καμιά πνευματική αγωγή. Να κοροϊδεύετε μπροστά του την πίστη, την Εκκλησία, τους παπάδες κι εκείνους που τους ακολουθούν. Όταν το παιδί μεγαλώσει , «θα διαλέξει από μόνο του».
* Δίνετέ του μπόλικο χαρτζιλίκι για να μη νιώθει κατώτερο από τους άλλους και «να μη στερηθεί ό,τι στερηθήκατε εσείς». Όταν μεγαλώσει, θα είναι βέβαιο πως την αξία στον άνθρωπο τη δίνει το χρήμα, αδιάφορο πώς αποκτήθηκε.
* Μην του λέτε ποτέ: «Κάνε αυτό» ή «Μην κάνεις εκείνο», γιατί έτσι το καταπιέζετε, δεν σέβεστε την ελευθερία του και την προσωπικότητά του. Μπορεί μάλιστα να του δημιουργήσετε… ψυχικά τραύματα! Όταν μεγαλώσει, θα νομίζει πως η ζωή είναι μόνο να διατάζεις, ποτέ ν’ ακούς.
* Να τσακώνεστε, να βρίζεστε, να προσβάλλετε ο ένας τον άλλον μπροστά του χωρίς ντροπή. (Μην ανησυχείτε, έτσι δεν θα του δημιουργήσετε ψυχικά τραύματα!). Αργότερα, όταν παντρευτεί, θα του φαίνεται φυσικό να κάνει τα ίδια.
* Όταν αρχίσει να μπλέκεται στα δίκτυα του ερωτισμού και της φιληδονίας, εσείς κλείστε τα μάτια σας. Μην του μιλήσετε , μην το συμβουλέψετε. Αφήστε το να βγάλει τα μάτια του, αφού «αυτό είναι φυσιολογικό».
* Να παίρνετε πάντα το μέρος του μπροστά στους δασκάλους και τους γείτονες. Μην πιστεύετε ποτέ ότι «το αγγελούδι σας» μπορεί να κάνει αναποδιές και ατιμίες. Βρίστε εκείνους που φιλικά και καλοπροαίρετα σας αναφέρουν κάτι σχετικό. Είναι συκοφάντες και ζηλιάρηδες.
* Όταν θα πάτε στο αστυνομικό τμήμα, όπου το μάζεψαν γιατί έκλεψε ή γιατί πήρε ναρκωτικά, φωνάξτε δυνατά μπροστά σε όλους ότι είναι ένα παλιόπαιδο, ένας αλήτης, ότι θυσιαστήκατε για το καλό του αλλά δεν μπορέσατε ποτέ να το συμμαζέψετε. Έτσι εσείς θα βγείτε καθαροί.
* Ετοιμαστείτε για μια ζωή γεμάτη πόνο και τύψεις. Θα την έχετε.
